بایدهای پیش از یک بارداری سالم
در این مطلب تمامی موارد مهمی را که لازم است قبل از اقدام به بارداری بدانید در قالب یک برنامه جامع برای شما گردآوری کردیم تا با علم به تمامی احتمالات مثبت و منفی، پیشگیریهای قابل انجام و تازههای علم پزشکی یک بارداری سالم و راحت را تجربه کنید.
هدف از چکاپ قبل بارداری، اطمینان از سلامت شما و جنین در حین بارداری است. در معاینه پیش از بارداری، پزشک شما به بررسی تمامی احتمالاتی میپردازد که ممکن است بر بارداری و سلامت کودک شما تأثیر بگذارد. برخی بر این باورند که با تجربه یک بارداری و زایمان، در بارداریهای آینده نیازی به معاینات قبل از بارداری نیست، ولی در واقعیت سلامت شما ممکن است از آخرین بارداریتان تغییر کرده باشد.
اگر شرایط سلامتی خاصی در خانواده شما وجود دارد، ممکن است بخواهید به یک مشاور ژنتیک مراجعه کنید. به عنوان مثال اگر شما و یا خانواده درجه یک شما سابقه تولد نوزاد نارس (زایمان قبل از هفته ۳۷ بارداری )، سقط جنین (مرگ نوزاد در رحم قبل از هفته ۲۰ بارداری)، تولد نوزادی با نقص مادرزادی و یا مردهزایی داشته، معاینه و مشاوره ژنتیک قبل از اقدام به بارداری بسیار مهم است.
چکاپ قبل از بارداری مشخص میکند آیا بدن آمادگی لازم برای یک بارداری امن را دارد یا خیر. شما میتوانید هر زمان که بخواهید – حتی تا یک سال قبل از اینکه بخواهید باردار شوید – معاینه قبل از بارداری را انجام دهید.
لازم است بدانید برخی از شرایط مانند افسردگی، دیابت، فشار خون بالا و نداشتن وزن مناسب میتواند بر بارداری و حتی باروری شما (توانایی شما برای باردار شدن) تاثیر بگذارد. سیگار کشیدن یا استفاده نادرست از ویتامینها، داروهای دستساز یا داروخانهای نیز از عواملی است که موارد ذکر شده را تحت تاثیر قرار میدهد. در ادامه به توضیح بیشتر هرکدام از موارد ذکر شده خواهیم پرداخت.
یکی از مواردی که لازم است قبل از بارداری با پزشک خود مطرح کنید، مصرف اسید فولیک است. اسید فولیک ویتامینی است که هر سلول در بدن شما برای رشد و تکامل سالم به آن نیاز دارد. اگر با نظر متخصص ژنتیک اسید فولیک را قبل از بارداری و در اوایل بارداری مصرف کنید، میتواند به محافظت جنین در برابر نقایص مادرزادی مغز و ستون فقرات (به نام نقص لوله عصبی) و نقایص مادرزادی دهان (به نام شکاف کام و لب) کمک کند. در معاینه توسط پزشک متخصص ژنتیک قبل از بارداری، ممکن است به شما توصیه کند تا هر روز یک مولتی ویتامین با 400 میکروگرم (که mcg نیز نامیده می شود) اسید فولیک در آن مصرف کنید.
حتما دقت کنید که پزشک خود را در مورد تمامی داروهایی که مصرف میکنید مطلع سازید. پزشک باید مطمئن شود که داروهای مصرفی شما برای کودک شما بی خطر است. منظور تمامی داروهای نسخهای و بدون نسخه (که OTC نیز نامیده میشود)، مکملها و محصولات گیاهی است.
عفونتهایی مانند آبله مرغان و سرخجه میتواند به شما و جنین شما در دوران بارداری آسیب برساند. بهتر است قبل از بارداری واکسین این عفونتها را دریافت کرده باشید.
برخی از مواد شیمیایی مانند محصولات پاک کننده، رنگ و کشنده علفهای هرز میتواند برای کودک شما در دوران بارداری مضر باشد. اگر در خانه و یا محل کار خود در تماس با هرگونه مواد شیمیایی بودهاید و یا هستید حتما با پزشک خود در اینباره صحبت کنید.
- همانطور که قبلتر اشاره شد، دیابت، افسردگی، فشار خون بالا و نداشتن وزن مناسب میتواند بر بارداری شما تأثیر بگذارد. است. پزشک شما را از نظر عفونتهایی مانند توکسوپلاسموز، و عفونتهای مقاربتی (که STI نیز نامیده میشود)، مانند تبخال تناسلی و HIV بررسی میکند. یک معاینه فیزیکی شامل اندازه گیری وزن و بررسی فشار خون به شما بدهید.
- یکی دیگر از معاینات پیش از بارداری معاینه لگنی است. در این معاینه اندامهای لگنی مانند واژن، دهانه رحم، رحم و تخمدانها بررسی میشود تا از سالم بودن آنها مطمئن شوید.. اگر مشکلی در این اندام ها دارید، انجام درمان قبل از بارداری به جلوگیری از مشکلات دوران بارداری کمک کند. انجام پاپ اسمیر دهانه رحم نیز میتواند جز معاینات پیش از بارداری باشد که در آن سلولهای دهانه رحم برای بررسی سرطان جمعآوری و بررسی میشود.
- یکی از مواردی که لازم است پیش از بارداری به آن توجه کنید، بررسی گروه خونی و فاکتور Rh خونتان است. فاکتور Rh پروتئینی است که در سطح گلبول های قرمز یافت می شود. اگر سلولهای خونی شما دارای این پروتئین باشد، Rh مثبت و در غیر این صورت Rh منفی هستید. قسمت “مثبت” یا “منفی” گروه خونی شما، مانند O مثبت یا A منفی، به وضعیت Rh شما اشاره دارد. فاکتور Rh ارثی است، یعنی از طریق ژنها از والدین به فرزند منتقل می شود. جنین می تواند فاکتور Rh را از پدر یا مادر به ارث ببرد. اکثر افراد Rh مثبت هستند، به این معنی که عامل Rh را از مادر یا پدر خود به ارث بردهاند. اگر جنین فاکتور Rh را از مادر یا پدر به ارث نبرد، Rh منفی است.در دوران بارداری، اگر Rh منفی و جنین شما Rh مثبت باشد، ممکن است مشکلاتی ایجاد شود. برای جلوگیری از این مشکلات میتوان اقداماتی انجام داد. وقتی خون یک جنین Rh مثبت وارد جریان خون یک مادر Rh منفی می شود، بدن او تشخیص میدهد که خون Rh مثبت مال او نیست. در این حالت بدن مادر شروع به ساخت آنتی بادیهای ضد Rh مینماید. این آنتی بادیها از جفت عبور کرده و به سلولهای خونی جنین حمله میکند. این موضوع میتواند منجر به مشکلات جدی سلامتی، حتی مرگ، برای جنین شود. مشکلات دوران بارداری ناشی از ناسازگاری Rh قابل پیشگیری است. هدف از درمان این است که در وهله اول یک زن Rh منفی از ساخت آنتی بادی Rh جلوگیری کند.
- معاینات منظم دندانپزشکی خود را قبل و در طول بارداری انجام دهید. جالب است بدانید برخی از مطالعات ارتباط بین بیماری لثه و تولد نوزاد نارس یا کم وزن را نشان میدهد. اگر بیماری لثه دارید، انجام درمان قبل از بارداری از مشکلات سلامتی در شما و کودکتان جلوگیری کند. توجه کنید هنگام مراجعه به دندانپزشک، وی را از تصمیم خود جهت بارداری مطلع سازید.
چه زمانی مصرف قرصهای ضد بارداری متوقف شود؟
یکی از مواردی که احتمالا مورد سوال باشد، زمان توقف استفاده از روشهای ضد بارداری است. پزشک شما ممکن است پیشنهاد کند چند ماه قبل از شروع تلاش برای باردار شدن، استفاده از روشهای ضد بارداری را متوقف کنید تا بدن شما چند چرخه قاعدگی طبیعی داشته باشد. داشتن چرخههای طبیعی قبل از بارداری میتواند به پزشک کمک کند تا تاریخ زایمان شما را مشخص کند.
اطلاعات بیشتر در مورد سابقه سلامت خانوادگی خود قبل از بارداری می تواند به شما فرصت دهد تا هر گونه نگرانی را برطرف کنید. به یاد داشته باشید که تاریخچه سلامت خانواده هر دو والدین بالقوه را در نظر بگیرید، نه فقط مادر. هر گونه نگرانی را حتما با پزشک خود در میان بگذارید. در مشاوره ژنتیک قبل از بارداری با پزشک متخصص ژنتیک، سابقه سلامت خانواده شما و همسرتان بررسی میشود. هدف از این بررسی این است که ژنها، نقایص مادرزادی و سایر موارد پزشکی موجود در خانوادهها که میتواند بر سلامت شما و کودک شما تأثیر بگذارند، آگاه شوید. این مرحله از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و چشمپوشی از آن میتواند موجب بروز آسیبهای جدی در فرزند شما شود. پس از مشاوره ژنتیک، ممکن است تصمیم بگیرید که آزمایش ژنتیکی را انجام دهید. نتایج این آزمایشات میتواند بر برنامه ریزی بارداری شما تأثیر بگذارد. آزمایش قبل از باردار شدن میتواند به شما فرصت دهد تا در مورد نتایج فکر کنید و همه گزینههای خود را در نظر بگیرید.
قبل از مراجعه به پزشک اطلاعات سابقه خانوادگی را جمع آوری کنید.
اگر اعضای خانواده شما دارای یک بیماری ژنتیکی، ناهنجاری کروموزومی، ناتوانی رشدی، نقص مادرزادی، اختلال غربالگری نوزاد، یا سایر مشکلات در بدو تولد، نوزادی و یا کودکی هستند، به پزشک خود اطلاع دهید.
با یکی از این شرایط احتمالا پزشک متخصص ژنتیک به شما پیشنهاد میدهد که آزمایش غربالگری حامل را انجام دهید. آزمایشی است که میتواند مشخص کند که آیا فرد حامل ژنی برای اختلالات ژنتیکی خاص است یا خیر. دو نوع غربالگری حامل وجود دارد – هدفمند و گسترده. غربالگری ناقل هدفمند شامل آزمایش اختلالات ژنتیکی بر اساس سابقه خانوادگی یا قومیت فرد است. در این مورد، نمونههای خون، بزاق یا بافت برای بررسی شرایط خاصی که ممکن است در خانواده فرد وجود داشته باشد، گرفته میشود. غربالگری ناقل گسترده شامل آزمایش برای چندین اختلال ژنتیکی بدون توجه به قومیت یا سابقه خانوادگی است.
پس از دریافت نتایج، افراد متوجه خواهند شد که آیا حامل یک ژن غیر طبیعی برای یک اختلال یا شرایط خاص هستند یا خیر. نوزاد دو نسخه از هر ژن دریافت میکند – از هر یک از والدین – و اگر هر دو نسخه برای شرایط خاص به درستی کار نکند، این بیماری را به ارث میبرد. به همین دلیل است که والدین میتوانند ناقل یک اختلال باشند بدون اینکه خودشان واقعاً این اختلال را داشته باشند. اگر یکی از والدین آزمایش شود و به عنوان ناقل بیماری شناخته شود، والد دیگر نیز آزمایش میدهد تا ناقل بودن وی مشخص شود. بررسی نتایج با پزشک به شما کمک میکند تا بهترین مسیر برای باردار شدن را انتخاب کنید.
چه آزمایش هایی را می توانید قبل از بارداری انجام دهید تا به شما در یافتن شرایط ژنتیکی که ممکن است بر جنین شما تأثیر بگذارد کمک کند؟
با تکیه بر علم ژنتیک امروزه می توانیم بیش از ۵۰۰ نوع اختلال ژنتیکی مختلف را بررسی کنیم. این موضوع به ما این فرصت را می دهد تا از طریق فناوری موجود و یک آزمایش خون ساده از انتقال اختلالات ژنتیکی ارثی جلوگیری نماییم. تمام زنانی که به باردار شدن فکر میکنند بهتر است برای موارد زیر غربالگری شوند:
- فیبروزسیستیک (همچنین CF نامیده می شود): CF وضعیتی است که بر تنفس و هضم تأثیر میگذارد. فیبروز کیستیک بیماری است که ریهها، پانکراس و سایر اندامها را درگیر میکند. جهش درگیر با فیبروز کیستیک باعث میشود که یک پروتئین به درستی عمل نکند و باعث تجمع مخاط در چندین اندام در سراسر بدن می شود
- آتروفی عضلانی نخاعی (که SMA نیز نامیده می شود): از هر 6000 نوزاد، یک نوزاد با آتروفی عضلانی نخاعی یا SMA به دنیا میآید. SMA بیماری است که به سلولهای عصبی نخاع حمله میکند و ماهیچهها را ضعیف میکند و می تواند بر حرکت، تنفس و بلع تأثیر بگذارد. علائم ممکن است متفاوت باشد، اما افراد مبتلا به SMA ممکن است به فیزیوتراپی و کاردرمانی، وسایل پشتیبانی مانند ویلچر یا کمک در تنفس نیاز داشته باشند. علائم معمولاً با گذشت زمان بدتر می شود و هیچ درمانی وجود ندارد.
- بیماری سلول داسیشکل: این عارضه ارثی میتواند بر هر نژادی تأثیر بگذارد. بیماری سلول داسی شکل شامل گروهی از اختلالات گلبول قرمز است که می تواند باعث سندرم حاد قفسه سینه، کم خونی، لخته شدن خون یا عفونت شود.
- سندرم X شکننده: از هر 7000 مرد، 1 نفر و از هر 11000 زن، 1 نفر به سندرم X شکننده، شایع ترین علت ناتوانی ذهنی ارثی، مبتلا هستند. X شکننده با ضریب هوشی پایین تر از حد متوسط، تاخیر در رشد و سایر بیماریهایی از جمله تشنج، اوتیسم، بیش فعالی، مشکلات تمرکز و موارد دیگر مرتبط است. در این وضعیت بدن نمیتواند پروتئین کافی برای رشد و تکامل مغز را تولید کند. اگر سندرم X شکننده در خانواده شما وجود داشته باشد، متخصص ژنتیک حتما آزمایش Carrier را توصیه میکند.
“فقط به این دلیل که یک زوج فرزندان سالمی دارند، به این معنی نیست که آنها نباید در آینده [آزمایش ژنتیک] را انتخاب کنند.”
هزینه تجزیه و تحلیل DNA در سال های اخیر کاهش یافته است، زیرا فناوری مورد استفاده برای آزمایش ژنتیک پیشرفته تر شده است. به جای انجام چندین آزمایش جداگانه، اکنون می توان آزمایش ژنتیک را با یک آزمایش خون یا بزاق انجام داد. در صورتی که آزمایشات توسط پزشک متخصص ژنتیک توصیه شده باشد، ممکن است تحت پوشش بیمه شما قرار گیرد، اما اگر سؤالی دارید، بهتر است با شرکت بیمه خود تماس بگیرید تا ببینید برنامه شما چه چیزی را پوشش می دهد.
اگر نتایج آزمایش برای برخی شرایط ژنتیکی مثبت باشد، مشاوران ژنتیک همچنین می توانند نتایج را با افراد بررسی کنند و در صورت لزوم به آنها در کشف گزینه هایشان کمک کنند. سپس افراد میتوانند تصمیم بگیرند که آیا مایل به انجام فرآیند لقاح آزمایشگاهی (IVF) هستند تا اطمینان حاصل کنند که برخی از شرایط ارثی به فرزندانشان منتقل نمی شود یا خیر. در واقع اگر شما یا همسرتان ناقل این بیماریها شناخته شوید، میتوانید با نظر پزشک متخصص ژنتیک، تشخیص ژنتیکی قبل از لانه گزینی یا PGD را انجام دهید. برای مطالعه بیشتر در رابطه با PGD میتوانید به مطلب PGD در سایت ما مراجعه کنید.
ساوا مگ
مجله تخصصی ژنتیک