اگر شما هم جز افرادی هستید که هر چه میخورید بشدت دچار اضافه وزن می شوید و بیش از حد چربی اضافه دارید پس به چاقی مبتلا هستید!  شاید این سوال برایتان پیش آمده باشد که چرا بعضی از افراد هر چه می خورند چاق نمیشوند اما من به راحتی وزن اضافه میکنم؟ آیا ژنتیک میتواند باعث چاقی شود؟

تحقیقات علمی نشان میدهد که عامل ژنتیک و وراثت در چاقی و اضافه وزن افراد نقش دارد.

چاقی به عنوان یک بیماری چند عاملی شناخته می شود که ارتباط تنگاتنگی با ژنتیک و عوامل محیطی دارد. اپیدمی چاقی در سراسر جهان نه تنها بزرگسالان بلکه کودکان را تحت تاثیر قرار داده است.  بر اساس آخرین داده های سازمان بهداشت جهانی، تعداد کودکان چاق و دارای اضافه وزن نزدیک به 39 میلیون نفر تخمین زده شده است. تا سال 2030 برخی از اپیدمیولوژیست ها نشان داده اند که 20 درصد از جمعیت جهان چاق خواهند بود، یعنی شاخص توده بدنی یا BMI در بزرگسالان  بیش از 30 و در کودکان بیش از 95 خواهد بود!

امروزه با پیشرفت های علم ژنتیک، ژن‌های متعددی که بر فنوتیپ و چاقی تاثیر می گذارند شناسایی شده‌ است. مطالعات برای  پیدا کردن ارتباط تغییرات ژنتیکی با بیماری های خاص نشان می دهد که در حال حاضر حدود 250 ژن با چاقی مرتبط هستند.

ژن FTO در کروموزوم 16 مهمترین ژن است که بالاترین خطر فنوتیپ چاقی را دارد. در واقع میتوان گفت ایجاد جهش یا تغییرات در این ژن می تواند باعث چاقی و اضافه وزن در افراد شود.

اما آیا ژنتیک به تنهایی می تواند باعث چاقی شود؟

چاقی یک بیماری بسیار پیچیده است و عوامل زیادی می تواند در ایجاد آن نقش داشته باشد. باید بگوییم که ژنتیک به تنهایی نمی تواند باعث افزایش وزن شود اما عوامل محیطی و تعاملات پیچیده ژن ها با محیط که بر بیان ژن ها تاثیر می گذارند نقش بسیار مهمی در چاقی کودکان، نوجوانان و جوانان دارد. در واقع اپی ژنتیک می تواند تحت تاثیر محیط، بدون تغییر در توالی نوکلئوتیدها ژن های خاصی را در بافت ها روشن یا خاموش کند.

اپی ژنتیک در ایجاد چاقی و بیماری های مرتبط با چاقی یک توضیح منطقی برای اپیدمی رو به رشد چاقی در چند دهه گذشته بدون تغییر اساسی در ژنوم ارائه می دهد.

تغییرات اپی ژنتیکی با تأثیر بر عملکرد مسیرهای متابولیک در بدن و تنظیم مسیرهای عصبی و کنترل اشتها به چاقی کمک می کند. این تغییرات که بسیار پیچیده است در هر زمانی میتواند اتفاق بیفتد و از نسلی به نسل دیگر منتقل و باعث چاقی شود.

 متخصصان ژنتیک شناسایی کرده اند که تغییرات اپی ژنتیکی در دوره های حیاتی زندگی به ویژه در طول رشد جنین رخ می دهد.

عوامل موثر بر این تغییرات عبارتند از:

1. تغذیه مادر – محیط داخل رحمی نقش مهمی در رشد جنین ایفا می کند. هم تغذیه بیش از حد مادر و هم سوء تغذیه منجر به تغییرات اپی ژنتیکی می شود که می تواند بر جنین تأثیر بگذارد و اثرات بین نسلی داشته باشد که حتی پس از حذف تأثیرات محیطی ادامه می‌یابد و در نتیجه چرخه چاقی و سندرم متابولیک را گسترش می‌دهد.

سوء تغذیه مادر و عقب ماندگی رشد داخل رحمی، به عنوان عامل خطر برای تغییرات دائمی در متابولیسم انسولین جنین شناخته شده است و او را مستعد ابتلا به چاقی و دیابت نوع 2 می کند!

2. قرار گرفتن مادر در معرض سموم مختلف می تواند باعث دیابت بارداری و در نتیجه سندرم متابولیک جنین شود.
3. سیگار کشیدن هم می تواند باعث تغییرات اپی ژنتیکی شود. نمونه ای از این تغییرات در ژن GF11 است که در مادرانی که روزانه بیش از 15 نخ سیگار می کشند دیده شده است.  
4. استرس مادر (چاقی ناشی از رژیم غذایی)
5. دیابت، سن کم مادر، وزن کم قبل از بارداری با اختلالات متابولیک جنین در ارتباط است.
6. اختلالات تغذیه ای پس از زایمان و تغذیه در اوایل دوران کودکی با چاقی دوران کودکی و ناهنجاری های متابولیک در اوایل بزرگسالی مرتبط است.
7. تغییر فلور میکروبی روده با استفاده از آنتی بیوتیک در سال اول زندگی و حتی در بزرگسالی با چاقی و بیماری کبد چرب غیر الکلی مرتبط است. متابولیت های میکروبی می توانند تغییرات اپی ژنتیکی ایجاد کنند، پروفایل های بیان ژن را تغییر دهند و باعث برنامه ریزی مجدد ژنوم شوند.
8. مصرف زیاد نوشیدنی‌های شیرین، غذاهای سرخ‌شده، چربی‌های اشباع‌شده ، اختلالات خواب و سبک زندگی بی‌تحرک در بزرگسالی نیز با تغییرات اپی ژنتیکی مرتبط است.

علل ژنتیکی چاقی:

برخی از چاقی و اضافه وزن ها اصطلاحا مونوژنیک هستند که در اثر جهش در یک ژن  ایجاد می شوند. برخی با  سندرم های ژنتیکی خاص مانند پرادر ویلی و سندرم باردت بیدل مرتبط هستند. اما نوع دیگری از چاقی که شایع تر است در اثر جهش چندین ژن ایجاد می شود.

با انجام آزمایش های خاص بر روی  DNAهر فرد  می توانیم زمینه ژنتیکی و  ژن های خاصی که فرد را مســتعد اضافه وزن و چاقی میکند پیدا کنیم. در صورتی که چاقی ، علت ژنتیکی داشته باشد پزشک با پی بردن به اینکه کدام یک از ژن های فرد درگیر است، می تواند بهترین روش درمان را انتخاب کند.

ماهیت برگشت پذیر علائم اپی ژنتیک به متخصصین ژنتیک و پزشکان این فرصت را می دهد که تغییراتی را در سبک زندگی با اصلاح رژیم غذایی، ورزش ، خواب کافی، کنترل استرس و اجتناب از تنباکو، الکل و مواد چاق کننده ، قبل از اینکه بیماران و فرزندان آنها متحمل عواقب آن شوند، ایجاد کنند.

تشخیص، مدیریت و حمایت از بیماران مبتلا به چاقی  مستلزم یک تیمی از متخصصان با تجربه است و از آنجایی که منشا چاقی مستقیماً با سلامت مادر مرتبط است، تیمی متشکل از متخصصان زنان و زایمان، متخصصان اطفال، متخصصان تغذیه، متخصصان ژنتیک، روانشناسان می توانند به کاهش عوامل خطر مرتبط با چاقی مادر و کودک کمک کنند.]